1. Πώς άρχισατε να εμπλέκεστε στους αγώνες κατά των μεγάλων κλίμακων αιολικών πάρκων;
Άρχισα να ασχολούμαι με το θέμα όταν βγήκεη Μελέτη Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) της εταιρείας που ενδιαφέρεται να εγκαταστήσει αιολικά πάρκα στο Βέρμιο. Η ΕΟΑ αναρτήθηκε στην ανοιχτή διαβούλευση, ώστε να σχολίασουν πολίτες και ΜΚΟ. Κάποιοι συνάδελφοι μου ζήτησαν να συντάξω μια αναφορά για το λαγόγυρο (Spermophilus citellus), γιατί διαπίστωσαν ότι στην ΕΟΑ είχε καταγραφεί αυτό το είδος στην περιοχή. Έκανα μόνο βιβλιογραφική έρευνα, γιατί μέχρι τότε δεν είχα ασχοληθεί με κάποιο πείραμα ή καταγραφή σχετική με τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων στην πανίδα.
Η μελέτη της εταιρείας ανέφερε πολλά προστατευόμενα είδη, όπως πτηνά, λύκο, αρκούδα, κτλ. Όταν ξεκίνησε η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης, κάθε επιστήμονας που συμμετείχε έγραψε σχόλια για το αντικείμενο που γνωρίζει καλύτερα. Εγώ, για παράδειγμα, ασχολήθηκα μόνο με τον λαγόγυρο. Η οργάνωση Καλλιστώ1 έγραψε για την αρκούδα, άλλος ερευνητής για τα πουλιά, ενώ και η Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία2 κατέθεσε τη δική της άποψη. Πολλοί επιστήμονες από διαφορετικούς φορείς συμμετείχαν ανεξάρτητα, ο καθένας με τη δική του συμβολή.
2. Ποια ήτανε η κριτική σας σχετικά με τη μελέτη του αιολικού πάρκου;
Η βασική μου παρατήρηση αφορά την επιστημονική επάρκεια και αξιοπιστία της ΕΟΑ που κατατέθηκε από την εταιρεία. Παρά την ύπαρξη εκτεταμένης και πρόσφατης επιστημονικής βιβλιογραφίας – τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο – η μελέτη δεν αξιοποίησε σχεδόν καμία από τις διαθέσιμες πηγές. Η απουσία αυτής της βιβλιογραφικής ενσωμάτωσης δημιουργεί την εντύπωση αποφυγής αναφοράς σε επιστημονικά δεδομένα που πιθανώς δεν συμβαδίζουν με τα επιδιωκόμενα συμπεράσματα της εταιρείας.
Επιπλέον, διαπιστώθηκε συστηματική χρήση αποσπασμάτων από μελέτες χωρίς την παράθεση του πλήρους πλαισίου εντός του οποίου διατυπώθηκαν. Η αποσπασματική και εργαλειακή χρήση της επιστημονικής γνώσης, χωρίς τεκμηριωμένη ερμηνεία και μεθοδολογική αυστηρότητα, οδηγεί σε παραπλανητικά ή μη επιστημονικά θεμελιωμένα συμπεράσματα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης αποτελεί ο ισχυρισμός ότι η παρουσία λαγουμιού λαγόγυρου πλησίον προσωρινών εργοταξιακών υποδομών αποτελεί ένδειξη μη αρνητικής επίδρασης της ανθρώπινης δραστηριότητας στο είδος. Ένα τέτοιο συμπέρασμα, χωρίς στατιστικά δεδομένα, συγκριτικές παρατηρήσεις ή έστω βιβλιογραφική στήριξη, δεν μπορεί να θεωρηθεί επιστημονικά έγκυρο. Θα έλεγα πως πρόκειται περισσότερο για προσωπική εντύπωση παρά για τεκμηριωμένο εύρημα.
Η σοβαρότητα των ζητημάτων που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα και τις επιπτώσεις του οικοσυστήματος επιβάλλει την υιοθέτηση αναλυτικών, τεκμηριωμένων και επαληθεύσιμων προσεγγίσεων. Η σύνταξη μιας ΕΟΑ, ειδικά όταν πρόκειται για παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, όπως η εγκατάσταση αιολικών πάρκων, θα πρέπει να πληροί τα ελάχιστα κριτήρια επιστημονικής δεοντολογίας και μεθοδολογικής εγκυρότητας. Η παρούσα μελέτη, δυστυχώς, απέχει αισθητά από τις απαιτούμενες προδιαγραφές.
3. Για να γίνει σαφέστερη η διαφορά των μεθοδολογιών, μπορείς να μου πεις τι θα έκανε ένας επιστήμονας που ακολουθεί ορθές επιστημονικές πρακτικές;
Λοιπόν, Θα κατέγραφα τα λαγούμια και τα άτομα του είδους σε όλη την περιοχή, πριν, κατά την διάρκεια και μετά την πραγματοποίηση εργασιών. Αυτό θα μου επέτρεπε να παρακολουθήσω αν οι πληθυσμοί έχουν μετακινηθεί, αν μειώθηκαν, αν εγκατέλειψαν την περιοχή ή αν υπήρξε θνησιμότητα. Επιπλέον, θα μπορούσα να αξιολογήσω το στρες των ζώων για να κατανοήσω την πίεση που υφίστανται λόγω των ανθρωπίνων παρεμβάσεων. Για την αξιολόγηση αυτή, είναι απαραίτητο να παρατηρηθούν οι αλλαγές στη συμπεριφορά των ζώων πριν και μετά την παρέμβαση. Εναλλακτικά, θα μπορούσα να συλλέξω δείγματα κοπράνων για να αναλύσω τις ορμόνες που παράγονται, οι οποίες συχνά είναι δείκτες στρες. Εξίσου, η τοποθέτηση ραδιοκολάρων θα μπορούσε προσφέρει τη δυνατότητα παρακολούθησης των καθημερινών και εποχιακών μετακινήσεων των ζώων στην περιοχή.
Υπάρχει, επομένως, μια ποικιλία διαθέσιμων μεθόδων, καμία από τις οποίες δεν στηρίζεται σε απλές ή υποκειμενικές παρατηρήσεις, αλλά σε τεκμηριωμένες επιστημονικές διαδικασίες. Η επιστημονική έρευνα απαιτεί αυστηρές προδιαγραφές. Μια μελέτη δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρη εάν τα δεδομένα που συλλέγονται είναι ανεπαρκή ή δεν καλύπτουν πλήρως το φάσμα της έρευνας. Και πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να έχει γίνει πλήρης αναζήτηση της βιβλιογραφίας που αφορά το εκάστοτε θέμα και αν η μεθοδολογία της έρευνας δεν εξηγείται και δεν αιτιολογείται επαρκώς.
Μελέτες όπως η ΕΟΑ συχνά εξυπηρετούν πρωτίστως τις διοικητικές απαιτήσεις για την έκδοση περιβαλλοντικών αδειών, με τον πιο απλό και γρήγορο τρόπο. Ωστόσο, τέτοιες μελέτες συχνά δεν πληρούν τις προδιαγραφές για να θεωρηθούν αντίστοιχες με μια επιστημονική έρευνα.
4. Έτσι κάνατε μια αντι-μελέτη. Τι συνέβη αφού τη δημοσιοποιήσατε;
Τίποτα δεν συνέβη. Η δημόσια διαβούλευση είναι μια τυπική διαδικασία που δεν λαμβάνεται απαραίτητα υπόψη. Δεν ξέρω καν αν οι δημόσιοι φορείς που αξιολογούν αυτά τα έργα την λαμβάνουν υπόψη τους. Για παράδειγμα, ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) που φροντίζει τις περιοχές Natura 2000 μου ζήτησε να τους στείλω την έκθεσή μου. Είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν, οπότε με γνώριζαν, αλλιώς δεν ξέρω αν θα έπαιρναν τις πληροφορίες.
Έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει διάθεση να ακούσουν την επιστημονική κοινότητα. Για παράδειγμα, μια επιστήμονας από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων έκανε μια ολοκληρωμένη μελέτη. Ανέλυσε όλες τις περιοχές στην Ελλάδα όπου θα μπορούσαν να εγκατασταθούν αιολικά πάρκα με ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις – αποφεύγοντας ευαίσθητες ζώνες, όπως τα εθνικά πάρκα – και ταυτόχρονα να συμβάλουν ουσιαστικά στην ενεργειακή στρατηγική της χώρας. Η έρευνα αυτή, η οποία χρηματοδοτήθηκε από δημόσιους πόρους και οδήγησε σε δύο δημοσιευμένες μελέτες, αποτελεί υπόδειγμα επιστημονικής εργασίας. Θα πρέπει να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη χάραξη πολιτικής. Ωστόσο, παρά την ποιότητα και τη χρησιμότητά της, δεν υπήρξε καμία πραγματική ανταπόκριση από τα ιδρύματα που την υποστήριξαν.
Προσωπικά, το βρίσκω εξαιρετικά απογοητευτικό – σχεδόν τραγικό. Όταν η γνώση είναι διαθέσιμη αλλά δεν χρησιμοποιείται, χάνεται μια ευκαιρία για ουσιαστικό σχεδιασμό που θα μπορούσε να συνδυάσει την προστασία του περιβάλλοντος και την ενεργειακή πρόοδο.
1 Η Καλλιστώ είναι μια μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) που ειδικεύεται στην προστασία των μεγάλων σαρκοφάγων, όπως οι λύκοι, οι αρκούδες και οι λύγκες. https://callisto.gr
2 Η Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία μελετά τη γεωγραφική κατανομή και την οικολογία των άγριων ζώων στην Ελλάδα, με σκοπό την προώθηση της προστασίας τους. https://www.hzoos.gr