Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού που πραγματοποιήθηκε το 2021, η Ελλάδα αριθμεί 10.482.487 κατοίκους, εκ των οποίων το 51 % είναι γυναίκες (Elstat, 2021). Με 254 595 κατοίκους, η Δυτική Μακεδονία, η τρίτη λιγότερο πυκνοκατοικημένη περιφέρεια της Ελλάδας, αντιπροσωπεύει το 2,4 % του πληθυσμού της. Οι γυναίκες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 50,16 % των κατοίκων της Δυτική Μακεδονία, υποεκπροσωπούνται ελαφρώς σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο.
Η εξέλιξη των περιφερειακών δημογραφικών στοιχείων ακολουθεί την εξέλιξη της λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής, η οποία αναπτύχθηκε ως οικονομική μονοκαλλιέργεια. Πράγματι, το πικ του πληθυσμού συνέβη το 2001 με 294.317 κατοίκους σε μια περίοδο όπου η παραγωγή αυξανόταν με ταχείς ρυθμούς, για να φθάσει στο ιστορικό της υψηλό το 2004 με 72 μεγατόνους λιγνίτη που εξορύχθηκαν εκείνο το έτος (Eurostat, 2023).
Ωστόσο, αυτή η δημογραφική εικόνα εξηγείται κυρίως από την οικονομική ανάπτυξη των προηγούμενων δεκαετιών. Πράγματι, η ηλικιακή πυραμίδα του 2001 δείχνει ότι η γενιά της εργάσιμης ηλικίας είναι η πολυπληθέστερη με το 40,5 % του πληθυσμού μεταξύ 25 και 55 ετών (Elstat, 2001). Ο δυναμισμός αύτης της γενίας αντικατοπτρίζεται επίσης στη σημασία της γενιάς των παιδιών της (30 % του πληθυσμού).
Ταυτόχρονα, όμως, η απασχόληση στον τομέα της ενέργειας άρχισε να συρρικνώνεται. Πράγματι, για να συμμορφωθεί με τις επιταγές ένταξης της Ευρωπαϊκή Ένωση, η ΔΕΗ ξεκίνησε τη διαδικασία ιδιωτικοποίησής της και μετατράπηκε σε Societe Anonyme το 2001. Ο πρώην δημόσιος οργανισμός που ήταν υπεύθυνος για την παροχή θέσεων εργασίας στην περιοχή αναδιοργάνωσε το εργατικό δυναμικό του με στόχο τη μείωση του κόστους και τη μεγιστοποίηση των κερδών (Vetta, 2020, σ.28). Από 9000 περίπου τακτικούς εργαζόμενους το 1997, περάσαμε στους 6000 το 2005 και στους 4000 το 2012 (Vetta, 2020, σ.29). Σύμφωνα με τον Άδωνις Αγγελόπουλος1, πρώην μηχανικός, η τεχνολογική καινοτομία, έπαιξε ένα μιρκό ρόλο, άλλα η απασχόληση επηρεάστηκε κυρίως από την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ:
“Μέχρι πρόσφατα, οι τεχνολογικές αλλαγές ήταν πολύ αργές και αφορούσαν σχετικά λίγους ανθρώπους σε συγκεκριμένους τομείς. Για παράδειγμα, τα ηλεκτρονικά επηρεάστηκαν σίγουρα από την ψηφιοποίηση. Για τους υπόλοιπους, οι αλλαγές ήταν αργές και πολύ εκτεταμένες. Ήταν κυρίως αλλαγές στις κλίμακες : ξεκινήσαμε με πολλές μονάδες που παρήγαγαν κάτι σαν 70 μεγαβάτ σε μια μονάδα που παρήγαγε μέχρι και 600 μεγαβάτ. (…) Στην παραγωγή λιγνίτη, δεν είχαμε την ίδια κατάσταση με άλλες βιομηχανίες, όπου η μηχανοποίηση οδήγησε στην απώλεια των θέσεων εργασίας των ανθρώπων. Στον τομέα μας, αυτό οφειλόταν κυρίως σε πολιτικές αποφάσεις που άρχισαν να λαμβάνονται τη δεκαετία του 1990.”
Η διαδικασία ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ οδήγησε σε σημαντικές βιογραφικές ρήξεις, οι οποίες φαίνονται στις συνεντεύξεις, όταν οι συμμετέχοντες μιλούν για την επαγγελματική τους πορεία, την πορεία των παιδιών τους και την παρακμή των πόλεών τους. Η μείωση των δυνατοτήτων απασχόλησης σε μια περιφερειακή οικονομία που κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από τον ενεργειακό τομέα έχει βυθίσει τη γενιά σε ηλικία εργασίας σε μια πολύ επισφαλή κατάσταση. Πολλοί άνθρωποι έχουν επιλέξει να μεταναστεύσουν σε άλλες πόλεις ή χώρες με καλύτερες ευκαιρίες. Από το 2001, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 13,5 %, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου συνέβη μετά την οικονομική κρίση του 2011 (10,3%) (Krommyda, 2024, σ.179). Το 2021, η ηλικιακή πυραμίδα δείχνει μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων άνω των 60 ετών : αντιπροσωπεύουν το 32,7 % του πληθυσμού της Δυτική Μακεδονία (29,4 % σε εθνικό επίπεδο – Elstat, 2021). Παρόλο που ο πληθυσμός της Ευρώπης γερνάει, το φαινόμενο είναι εντονότερο στην Δυτική Μακεδονία, όπου ο δείκτης εξάρτησης από τους ηλικιωμένους φτάνει το 39,6 % (δηλαδή για εκατό άτομα σε ηλικία εργασίας αντιστοιχούν 40 συνταξιούχοι – 32 % μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Και επιταχύνεται γρήγορα, αφού, το 2018, η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμούσε την εξάρτηση από τους ηλικιωμένους στη Δυτική Μακεδονία στο 37 % (Christiaensen and Ferré, 2018, σ.8).
1Όλα τα ονόματα έχουν τροποποιηθεί για να διατηρηθεί η ανωνυμία των συμμετεχόντων.
Πηγές
Elstat, Population Census, 2001. URL : Μ02. Μόνιμος πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών. Σύνολο Ελλάδος, Γεωγραφικές ζώνες ( NUTS I), περιφέρειες ( NUTS II ), νομοί, δήμοι-κοινότητες και δημοτικά-κοινοτικά διαμερίσματα
Elstat, Population Census, 2021. URL : Α03. Μόνιμος Πληθυσμός κατά φύλο, ομάδες ηλικιών και επίπεδο εκπαίδευσης. Περιφέρειες
Eurostat, Production of lignite in the EU – statistics, 2023. URL : https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Production_of_lignite_in_the_EU_-_statistics
Vasiliki Krommyda, Εργασία και ενεργειακή μετάβαση. Μεταβαλλόμενες γεωγραφίες εργασιακής επισφάλειας και απολιγνιτοποίηση στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, Phd thesis in Geography and Regional Planning, Athens, National Technical University of Athens, 2024.
Theodora Vetta, “Bondage unemployment and intra-class tensions in Greek energy restructuring”, in Susana Narotzky (ed.), Grassroots Economies: Living with Austerity in Southern Europe, London, Pluto Press, 2020.
Luc Christiaensen and Céline Ferré, Just Coal Transition in Western Macedonia, Greece – Insights from the Labour Market, World Bank, October 2020.